W 2022 roku doszło do jednej z największych fuzji w historii polskiej gospodarki - połączenia PKN Orlen i Grupy Lotos. Rok po finalizacji tej transakcji przyszedł czas na pierwsze podsumowania i analizę rzeczywistych efektów fuzji dla polskiego rynku naftowego, konsumentów i samych spółek.
Historia fuzji - droga do połączenia
Proces fuzji PKN Orlen z Grupą Lotos rozpoczął się oficjalnie w lutym 2018 roku, kiedy to PKN Orlen podpisał list intencyjny ze Skarbem Państwa dotyczący przejęcia kontroli kapitałowej nad Grupą Lotos. Droga do finalizacji transakcji była jednak długa i skomplikowana.
Kluczowe etapy procesu:
- 27 lutego 2018 - Podpisanie listu intencyjnego
- Lipiec 2019 - Złożenie formalnego wniosku do Komisji Europejskiej
- 14 lipca 2020 - Warunkowa zgoda Komisji Europejskiej na fuzję
- 12 stycznia 2022 - Zatwierdzenie przez Komisję Europejską nabywców aktywów zbywanych w ramach środków zaradczych
- 20 czerwca 2022 - Zatwierdzenie połączenia przez akcjonariuszy obu spółek
- 1 sierpnia 2022 - Formalna finalizacja fuzji
Komisja Europejska wyraziła zgodę na transakcję pod warunkiem spełnienia tzw. środków zaradczych, które miały zapobiec ograniczeniu konkurencji na rynku. W ramach tych środków PKN Orlen musiał sprzedać część aktywów Lotosu, w tym:
- 30% udziałów w rafinerii w Gdańsku (nabywca: Saudi Aramco)
- 80% stacji paliw Lotosu (nabywca: MOL)
- Dziewięć magazynów paliw (nabywca: UNIMOT)
- Udziały w spółkach LOTOS Biopaliwa, LOTOS SPV1 i LOTOS Terminale (nabywca: Rossi Biofuel)
- Aktywa związane z produkcją i sprzedażą asfaltów (nabywca: Unimot)
Synergiczne korzyści z fuzji - obietnice vs. rzeczywistość
Jednym z głównych argumentów przemawiających za fuzją były potencjalne synergiczne korzyści, które miały wynieść od 700 mln zł do 1,2 mld zł rocznie. Po roku od finalizacji transakcji możemy ocenić, w jakim stopniu te obietnice zostały spełnione.
Korzyści finansowe
Zgodnie z danymi finansowymi opublikowanymi przez PKN Orlen, w pierwszym roku po fuzji udało się osiągnąć synergiczne korzyści na poziomie około 700 mln zł, co plasuje się na dolnej granicy pierwotnych szacunków. Główne źródła oszczędności to:
- Optymalizacja zakupów ropy naftowej i innych surowców
- Wspólna logistyka i transport produktów
- Konsolidacja funkcji administracyjnych i korporacyjnych
- Optymalizacja inwestycji i wydatków kapitałowych
Analitycy rynkowi oceniają, że w kolejnych latach synergiczne korzyści mogą wzrosnąć do poziomu około 1 mld zł rocznie, co byłoby zgodne z wcześniejszymi zapowiedziami.
Pozycja rynkowa
Fuzja PKN Orlen i Grupy Lotos stworzyła największy koncern multienergetyczny w Europie Środkowo-Wschodniej. Zgodnie z danymi za 2022 rok, skonsolidowane przychody połączonej grupy wyniosły ponad 277 mld zł, co stanowi wzrost o ponad 60% w porównaniu do samego PKN Orlen przed fuzją.
Połączony koncern obsługuje obecnie około 3200 stacji paliw w sześciu krajach regionu (Polska, Czechy, Słowacja, Litwa, Węgry i Austria), co daje mu znaczącą pozycję w regionie. Jednakże, w wyniku środków zaradczych, PKN Orlen musiał sprzedać 80% stacji Lotosu, co częściowo ograniczyło wzrost udziału w rynku detalicznym.
Wpływ fuzji na rynek paliw w Polsce
Jednym z najważniejszych aspektów fuzji z punktu widzenia konsumentów jest jej wpływ na konkurencję i ceny paliw w Polsce.
Struktura rynku
Po fuzji i wdrożeniu środków zaradczych struktura rynku detalicznego paliw w Polsce zmieniła się istotnie:
- PKN Orlen pozostaje liderem z udziałem około 35-40% rynku
- Grupa MOL, która przejęła większość stacji Lotosu, stała się trzecim graczem z udziałem około 5-7% rynku
- BP, Shell i Circle K utrzymały swoje pozycje z łącznym udziałem około 20-25% rynku
- Pozostała część rynku przypada na mniejsze sieci i stacje niezależne
Ceny paliw
Jedną z największych obaw związanych z fuzją był jej potencjalny wpływ na ceny paliw. Po roku od finalizacji transakcji trudno jednoznacznie ocenić ten wpływ, gdyż na ceny paliw oddziałuje wiele czynników, takich jak ceny ropy naftowej na rynkach światowych, kursy walut czy sytuacja geopolityczna.
Analiza danych z ostatniego roku pokazuje, że dynamika cen paliw w Polsce była zbliżona do tej w innych krajach Unii Europejskiej, co sugeruje, że fuzja nie miała istotnego wpływu na poziom cen. Należy jednak zauważyć, że pełna ocena wpływu fuzji na konkurencję i ceny będzie możliwa dopiero w dłuższej perspektywie.
Integracja operacyjna - sukcesy i wyzwania
Integracja operacyjna dwóch dużych koncernów to ogromne wyzwanie organizacyjne i logistyczne. Po roku od fuzji można wyróżnić kilka obszarów, w których integracja przebiega sprawnie, oraz te, które nadal stanowią wyzwanie.
Sukcesy integracyjne
- Zakupy i logistyka - Szybko udało się zintegrować procesy zakupowe i logistyczne, co przełożyło się na wymierne oszczędności
- Badania i rozwój - Połączenie zespołów badawczo-rozwojowych obu firm pozwoliło na lepszą koordynację projektów innowacyjnych
- Zarządzanie kapitałem ludzkim - Udana harmonizacja systemów wynagrodzeń i benefitów pracowniczych
- Marka i marketing - Sprawne przejście na jednolitą identyfikację wizualną oraz zintegrowane kampanie marketingowe
Wyzwania integracyjne
- Systemy IT - Integracja różnych systemów informatycznych okazała się bardziej czasochłonna niż początkowo zakładano
- Kultura organizacyjna - Widoczne są jeszcze różnice w kulturze organizacyjnej obu firm, które wymagają dalszej harmonizacji
- Optymalizacja zatrudnienia - Proces redukcji dublujących się stanowisk wciąż trwa i napotyka na opór związków zawodowych
- Integracja łańcuchów dostaw - Pełna optymalizacja łańcuchów dostaw jest procesem długotrwałym i nadal w toku
Wpływ fuzji na transformację energetyczną
Fuzja PKN Orlen i Grupy Lotos miała również istotne znaczenie dla strategii transformacji energetycznej polskiego sektora naftowego. Połączony koncern dysponuje większymi zasobami finansowymi i technologicznymi do inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE) i inne niskoemisyjne technologie.
W ciągu roku od fuzji PKN Orlen:
- Przyspieszył realizację projektów morskiej energetyki wiatrowej na Bałtyku
- Zwiększył inwestycje w fotowoltaikę, zarówno w formie dużych farm, jak i instalacji prosumenckich
- Rozszerzył projekty badawczo-rozwojowe związane z produkcją zielonego wodoru
- Zintensyfikował prace nad nowymi biopaliwami zaawansowanej generacji
- Rozpoczął transformację rafinerii Lotosu w kierunku produkcji paliw syntetycznych i biokompponentów
Dzięki tym działaniom PKN Orlen jest na dobrej drodze do realizacji strategii osiągnięcia neutralności emisyjnej do 2050 roku, choć wiele zależy od konsekwentnej realizacji zaplanowanych inwestycji w kolejnych latach.
Perspektywy na przyszłość
Rok po fuzji PKN Orlen i Grupy Lotos można stwierdzić, że proces integracji przebiega zgodnie z planem, choć nie bez wyzwań. W perspektywie kolejnych lat przed połączonym koncernem stoją następujące wyzwania i możliwości:
Wyzwania
- Dalsza optymalizacja procesów operacyjnych i redukcja kosztów
- Zakończenie integracji systemów IT i procesów biznesowych
- Realizacja zaplanowanych inwestycji w obszarze transformacji energetycznej
- Dostosowanie się do zmieniających się regulacji środowiskowych i klimatycznych UE
- Zarządzanie ryzykiem geopolitycznym związanym z importem surowców
Możliwości
- Dalsze umacnianie pozycji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej
- Potencjalne przejęcia innych podmiotów w regionie
- Rozwój nowych linii biznesowych związanych z OZE i wodorem
- Zwiększenie udziału w rynku elektromobilności i infrastruktury ładowania
- Ekspansja działalności petrochemicznej i rozwój nowych, zaawansowanych produktów
Podsumowanie
Pierwszy rok po fuzji PKN Orlen i Grupy Lotos pokazuje, że transakcja ta ma potencjał, aby przynieść zakładane korzyści synergiczne i wzmocnić pozycję Polski na europejskim rynku energetycznym. Osiągnięte oszczędności, choć na dolnej granicy pierwotnych szacunków, są istotne i mogą rosnąć w kolejnych latach.
Jednocześnie warto zauważyć, że pełna ocena skutków fuzji będzie możliwa dopiero w dłuższej perspektywie, gdy zakończy się proces integracji operacyjnej, a efekty ekonomiczne i rynkowe będą bardziej widoczne. Szczególnie istotna będzie rola połączonego koncernu w transformacji energetycznej Polski i jego zdolność do konkurowania na europejskim rynku multienergetycznym.